Бо таваҷҷӯҳ ба дархости Арманистон аз кишварҳои Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ барои кумак ба ин кишвар дар даргириҳои ахир бо Озарбойҷон ва адами ҳамроҳии ин созмон, эҳтимоли хуруҷи “Ереван” аз созмони мазкур вуҷуд дорад.
Юрий Рокс, сутуннависи бахши сиёсати кишварҳои наздики хориҷӣ дар рӯзномаи русизабони “низависимая газета” дар мақолае навишт: “мумкин аст Арманистон узвияти худ дар Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъиро ба таълиқ даровард”.
Чанде қабл Нонси Пелоси бо Олен симунён, раиси парлумони Арманистон дидор кард. Ҳайати маҷлиси намояндагони конгреси Амрико низ ба раёсати Пелоси раиси парлумони ин кишвар ба Ереван сафар кард.
Барномаи ин сафар шомили гуфтугӯ бо мақомоти аршади сиёсии Арманистон дар мавриди масоили амниятии ин ҷумҳурӣ дар Қафқози ҷанубӣ буд. Ин дидор дар замони ноумедии бесобиқаи Арманистон аз муттаҳидонаш дар Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ ва ҳамчунин ташдиди танишҳои минтақаӣ анҷом шуд.
Пелоси гуфт ба хоки Арманистон омадааст, то ба пойбандии қотеи худ ба амният, шукуфоии иқтисодӣ ва мудирияти демократик таъкид кунад.
Мансабдори амрикоӣ изҳор дошт: “дар дидор бо раҳбарони давлат, аъзои ҷомеаи маданӣ, намояндагони неруҳои интизомии мо ҳимояти қотеъ ва мустамари Амрикоро ба унвони раиси муштараки гурӯҳи “Минск”-и Созмони амният ва ҳамкории Аврупо ва дӯсти деринаи Арманистон дар ҳалли пойдори даргириҳо иброз кардем”.
Пеш аз сафари ин сиёсатмадори амрикоӣ интиқодҳои тунди намояндагони баландпояи Арманистон аз Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ сурат гирифт. Олен Симунён, раиси парлумон ва Ормин Гиригунён, дабири шӯрои амният дар мусоҳиба бо расонаҳои мухталиф изҳор доштанд, ки “Ереван” аз вокуниши Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ нисбат ба иқдомоти Озарбойҷон ба шиддат норозӣ аст.
Дар ин миён ба равобит бо Русия низ ишора шуд – тафоҳумномае дар мавриди дӯстӣ ва кумаки мутақобил вуҷуд дорад, Арманистон ҳақ дорад мунтазири иқдомоти қобили таваҷҷуҳтари шарик бошад ва на фақат изҳорот.
Ба ақидаи Гиригурён, Ереван пас аз ҳаводиси Қазоқистон дар январи соли ҷорӣ замоне, ки Арманистон аз мавзӯъи вуруди сохторҳои Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ ба ин кишвар барои саркӯби эътирозоти зидди давлатӣ ба таври комил ҳимоят кард, ҳақ дошт аз Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ интизори кумак дошта бошад.
Гиригурён таъкид кард, ки неруҳои Озарбойҷон дар хоки Арманистон қарор доранд ва набардҳо дар хоки ин кишвар рух додааст. Аммо ин кишвар аз ҳампаймонони худ кумак нагирифт ва умедҳо ба Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ зоҳиран аз байн меравад.
Шояд тундтарин нукта дар мусоҳибаҳои Симунён ва Гиригурён ин буд, ки онҳо дастёбӣ ба оташбас байни Озарбойҷон ва Арманистонро самараи талоши Амрико ва на Русия медонанд. Шояд чунин “ихтилофҳои шадид” байни Ереван ва Маскав қаблан вуҷуд надошта бошад.
Аммо мустақиман рабт донистани ин суханони намояндагони мақомоти Арманистон бо сафари Пелоси, ба хусус бо навъе чархиши геополотика дуруст нест. Бо вуҷуди аҳдофи эъломшуда тавассути Пелоси аз ин сафар, набояд фаромуш кард, ки рӯзи 8 ноябр дар Амрико интихобот баргузор мешавад ва раъйҳои раъйдиҳандагони арманӣ дар бархе иёлтҳо ба таври мисол дар Калифорния барои сиёсатмадорони амрикоӣ аз аҳамияти зиёде бархурдор аст.
Дар ин миён, Анатоли Сайидурув, раиси Ситоди муштараки Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ ҳатто қабл аз вуруд ба Арманистон изҳор дошт, ки ҳеҷ неруи низомӣ ба ин ҷумҳурӣ эъзом нахоҳад шуд.
Дуруст вақте, ки дар Арманистон ҳузур дошт, вай саъй кард баёни худро мулоим кунад ва изҳор дошт, ки Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ ҳануз шамшерро аз ғилоф берун наоварда ва талош мекунад авзоъро ба сурати мусоламатомез ҳал кунад. Аммо дар ин маврид калимаи аввал муҳимтар аз калимаи дувум буд.
Коршинос Ошут Милликиён мӯътақид аст, ки бо вуҷуди ноумедӣ аз Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ, Арманистон аз ин иътилоф хориҷ нахоҳад шуд. Мушкил ин нест, ки ҳампаймон намехоҳад ё наметавонад ба тааҳҳудоти худ амал кунад, балки ин аст, ки агар Ереван ибрози норизоятӣ кунад ва иқдомоти мушаххасе анҷом диҳад, он вақт ин ҳампаймон ба роҳатӣ метавонад дар талофӣ осеб бирасонад.
Милликиён ба рӯзномаи русии “низависимая газета” гуфт: “бинобарин, ман фикр мекунам дар шароити феълӣ таҳарруки тунд вуҷуд нахоҳад дошт. Фақат мумкин аст Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ барои Арманистон, ки дар заминаҳои дигар ба таври фаъол ба кори худ идома медиҳад, аҳамияте надошта бошад”.
Бурис Новосордиён як таҳлилгари масоили сиёсӣ низ бо арзёбии вазъият, ба рӯзномаи русии “низависимая газета” гуфт: “ин як воқеият аст, ки асри як рӯз ду намояндаи олирутбаи Арманистон – раиси маҷлиси миллӣ (парлумон) ва дабири шӯрои амният –аз вокуниши Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ ба “иқдомоти Озарбойҷон” норизоятии худро иброз доштанд, ин нишонаи ҳамоҳангии мавзеъ дар сатҳи боло аст”.
Аммо дар айни ҳол, ин изҳорот бо суханронии Некол Пошинян, нахуствазир дар сафар ба Владивосток барои ширкат дар нишасти иқтисоди шарқ, носозгор аст. Вай он замон дар дидор бо намояндагони ҷомеаи арманӣ таъкид кард, ки ҳеҷ фикре барои хуруҷ аз Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё ё Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ вуҷуд надорад ва интихоби геополотикӣ барои Арманистон нест.
Новосордиён ба рӯзномаи русӣ гуфт: “дар ин замина ташдиди таниш дар 13 ва 14 сентябр бархурдҳоеро дар Арманистон дар қиболи амният ва нигариши худ нисбат ба Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ ҳатто беш аз ҷанги 44-рӯза тағйир дод”.
Ин таҳлилгар таъкид кард, ки дар Арманистон бедалел нест, ки ин ақида роиҷ аст, ки ин маъмурият натанҳо бефоида аст, балки зарарнок ҳам аст, зеро монеъ аз танзими нигариши муносиб нисбат ба мушкилот аз сӯи Шӯрои амнияти Созмони Милал мешавад. Ҳамаи инҳо мавзӯъи хуруҷи Арманистон аз Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ ва ҳатто тағйири ҷиҳатгирии геополотикиро як масъалаи рӯз кард.
Новосордиён ба таҳлили вазъият тавассути Вордон Ускониён, вазири умури хориҷаи собиқи Арманистон (1998-2008) таваҷҷӯҳ кард, ки охирин ташдиди танишҳоро иҷрои баёнияи се ҷонибаи Озарбойҷон, Арманистон ва Русия (аз 9 ноябри соли 2020 дар мавриди таваққуфи даргириҳои низомӣ) қаламдод мекунад.
Ба ақидаи вай, мавзӯъи узвияти Арманистон дар Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ сарфи назар аз инки хуруҷ аз ин созмон ё мондан дар он ба унвони як ширкаткунандаи ғайрифаъол, бидуни пайванд додани ҳеҷ тарҳе бо шарикон, дар дастури кор қарор дорад.