Умед Раҳимӣ, коршиноси масоили Осиёи Марказӣ дар бораи решаҳои муноқиша марзии Тоҷикистон ва Қирғизистон ва ҳалли пойдори он назар додааст.
Коршиноси масоили Осиёи Марказӣ изҳор дошт, ки решаи аслии ихтилоф ва низоъҳои марзӣ миёни Қирғизистон ва Тоҷикистон бояд дар даврони Шӯравии собиқ ҷустуҷӯ шавад ва гуфт: “омилҳое чун шиддат гирифтани сатҳи миллатгароӣ дар Қирғизистон, сахт шудани шароити дар Тоҷикистон ва равобити қудрат миёни ҷараёнҳои сиёсӣ ва мудохилаи хориҷӣ дар ҳарду кишвар дар даргириҳои ахир нақш доштааст”.
Умед Раҳимӣ дар сӯҳбат бо сомонаи Шӯрои равобити хориҷии стратегӣ ба сабабҳои даргириҳои ахири Тоҷикистону Қирғизистон, ки боиси марги беш аз 200 нафар шудааст, ишора кард Осиёи Марказӣ дар даврони Шӯравии собиқ кофтукоб дошт. Вакте ки аз солхои 20-ум то соли 1930 чудокунии этникии чумхуриятҳои вилояти ташкил ёфта буд ва сиёсати конкретии миллатхои Партияи Коммунистй ба ин сарҳадҳо таъсири сахт расонид.
Вай афзуд: “дар ин кишварҳо ақаллиятҳои нажодӣ аз ҷумҳуриҳои ҳамсоя ҳузур доштанд ва шеваҳои тақсими қудрат ба тарзе шакл гирифт, ки бартарияти қавмӣ, қабилавӣ ва гоҳе маҳаллиро эҷод кунад. Решаи ихтилофот миёни Тоҷикистону Қирғизистон, ки дар солҳои баъд аз истиқлолият идома дошт, низ ҳамин сиёсатҳо буд”.
Ин таҳлилгари масоили Осиёи Марказӣ аломатгузории марзиро омили муҳимми даргириҳои ахир номид ва гуфт: “ҳарчанд се даҳсола аз истиқлоли ин ду ҷумҳурӣ сипарӣ шудааст, аммо ҳудуди 500 километри марзии ду кишвар аломатгузорӣ нашудааст. Сар задани низоъҳои марзӣ низ ба таври умум аз норавшанӣ дар ин замина ва ҳамкории мутақобилаи мардуми деҳаҳои наздимарзӣ дар заминаҳои чарогоҳ, кишоварзӣ ва истифодаи захоири об вобаста аст. Сенарияи маъмултарин дар ин замина маъмулан нақзи иддае аз сокинон барои корҳои рӯзмарра, тирандозии марзбонон аз тарафи дигар ва авҷ гирифтани низоъҳо будааст”.
Вай идома дод: “аммо набояд фаромӯш кард, ки дубора тавлиди ин тафовут дар фазои шабакаҳои иҷтимоӣ ба як ташаннуҷ ва дар воқеъ як низоъи байниқавмӣ миёни тоҷикону қирғизҳо мубаддал шудааст ва ин масъала барои миллатҳои қавмӣ мушкилот эҷод мекунад. Акаллиятҳои хар ду мамлакат. Ин масъаларо махсусан тамоюли миллатчигии этникӣ дар яке аз ду мамлакат тезу тунд мекунад”.
Раҳимӣ вазъи вижаи минтақаи Ворухро аз як масъалаи дигар, ки барои масъалаи марзҳо ва сар задани низоъҳо муҳим арзёбӣ кард ва тавзеҳ дод: “Ин минтақа, ки бахше аз қаламрави Тоҷикистон аст, ба навъе дар қаламрави Қирғизистон, ки бо Тоҷикистон робитаи марзӣ надорад. Барои сафар ба ин шаҳр тоҷикон бояд аз як бахше аз қаламрави Қирғизистон, ки бо номи долони “Оғ Сӯ” маъруф аст, убур кунанд. Ин масъала ба далели даъвои ҳарду ҷониб нисбат ба ҳар як қаламрави истифодакардаи тарафи дигар ва ҳамчунин масъалаҳои таърихӣ дар давраи шӯравии собиқ, ба хусус ҳаракатҳои марбут ба ҳаракати нақлиёт дар самти Варух ва баръакс, мушкилот ба бор овардааст”.
Ин коршиноси масоили Осиёи Марказӣ ҳалли устувори ин баҳсҳоро пеш аз ҳама истифодаи абзорҳои сиёсӣ ва риояи усулҳои неки ҳамсоягӣ барои ҳалли мушкилот арзёбӣ кард ва гуфт: Қабл аз ин кишвари Узбакистон низ чунин баҳсҳои марзӣ бо Киргизистон ва хам Точикистон буд. Аммо тайи панҷ соли ахир ва бо сиёсати ҳамсоягии ин кишвар дар замони раёсати ҷумҳурии Шавкат Мирзаев ин мушкил тақрибан ҳал шуд ва мо чунин муноқишаҳоро надидем.
Вай бо таъкид бар он, ки шароити сиёсии марбут ба субот, муассир ва шаффофият дар ҳарду ҷумҳурии Тоҷикистон ва Қирғизистон монеи иҷрои ин раванд шудааст, афзуд: таъмини манобеъи молӣ ва кумак ба комиссияҳои муштараки марзбонии ду кишвар барои аломатгузории марз харчи зудтар. Чизи мухими дигар ин аст, ки такрори ин бахсхо пешгирй карда шавад. Табиист, ки то замони таъини чарогоҳҳо, заминҳои кишоварзӣ, захираҳои обу рӯдхонаҳо ва дигар захираҳо дар нуқтаҳои баҳси сарҳадӣ дақиқ муайян нагардад, то нерӯҳои мизбон ба ҳар гуна ҳаракат дар нуқтаҳо ҳассосияти баланд бардоранд. баҳс..
Раҳимӣ бо баёни ин ки миёни ин низоъ бо дигар масоил дар кишварҳои шӯравии собиқ, аз қабили ихтилофи байни Озарбойҷону Арманистон ва ҷанги Украина ҳеҷ иртиботе вуҷуд надорад. Вай таъкид кард, ки мавзӯъи баҳсҳои марзӣ миёни Тоҷикистону Қирғизистон 30 сол аст ва ҳоло ҳам нест. масъалаи нав. Ҳар дафъа шиддат гирифтани ин низоъҳо, ки бахусус пас аз муноқишаи низомии моҳи апрели соли 2020 хеле ҳассостар шудааст, низ натиҷаи таҳаввулоти дохилии ин кишварҳост.
Ба эътиқоди ин коршиноси масоили Осиёи Марказӣ, аз авомили шадидтар шудани дараҷаи миллатгароӣ дар Қирғизистон ва ташдиди шароит дар Тоҷикистон ва ҳам равобити қудрат миёни ҷараёнҳои сиёсӣ дар ҳарду кишварро наметавон нодида гирифт. Бо вучуди ин, роли актёрхои хоричиро низ кайд кардан лозим аст. Аз ҷумла, Туркия дар соли гузашта бо интиқоли ҳавопаймоҳои бесарнишини “Биркадар ТБ2” ба Қирғизистон нигарониҳои зиёдеро ба вуҷуд оварда буд ва дар даргириҳои ахир мо бархе аз ҳаракатҳои маҳдудро мушоҳида кардем.
Раҳимӣ дар робита ба далоили адами таваҷҷуҳ ба ин низоъ дар нишасти Шанхай, ки ахиран дар Узбакистон баргузор шуд, ёдовар шуд: Ҳарду Тоҷикистон ва Қирғизистон хоҳони дахолати тарафҳои сеюм ба ин даргириҳо ва баҳсҳои марзӣ набуданд. Ҳатто дар низоъҳои низомии моҳи апрели соли 2020, ки шиддати қобили мулоҳизае дошт, ҳарду кишвар ҳатто кӯшиши миёнҷигарии Русия дар ин муноқишаро қабул накарданд ва эътироф карданд, ки ин масъала як масъалаи дуҷониба аст ва онҳо тавони ҳалли танҳоӣ доранд. Дар ниҳоят, музокироти дуҷониба миёни кумитаҳои ҳукуматии амнияти миллӣ ва вазоратҳои умури хориҷии Қирғизистону Тоҷикистон ба созиши оташбас ва таъсиси комиссияҳои муштарак оварда расонд.
Вай гуфт, заъфҳои функсионалӣ ва расмиёти вижаи дохилӣ дар созмонҳое чун Шанхай аз дигар сабабҳои бетаваҷҷӯҳӣ ба ин низоъи минтақавӣ аст ва гуфт: мавзӯъҳое, ки дар нишасти Созмони ҳамкориҳои Шанхай ду моҳ пеш ва дар ҷаласаҳои Шӯрои Миллӣ баррасӣ шуда буданд. Ҳамоҳангсозон ва Ҷаласаи вазирони корҳои хориҷӣ ва дигар ҷаласаҳои сатҳи поёнӣ муайян ва танзим карда мешаванд. Табиист, ки дар созмоне чун Шанхай пардохтан ба масъалае, ки дар давоми камтар аз 24 соат идома дорад, имкон надорад.
Раҳимӣ афзуд: “заъфи функсионалии Шанхай дар гузашта дар робита ба рух додани низоъҳои мушобеҳ низ раднопазир аст; Аммо ҳамзамон бояд зикр кард, ки дар чаҳорчӯби ин ҳамоиш раисони ҷумҳури Қирғизистону Тоҷикистон тавонистаанд ба зудӣ як нишасти муштарак баргузор кунанд ва аз ин нуқтаи назар Шанхай як минбаре барои ҳалли баҳсро фароҳам кард”.