Комиссиюни оштии миллӣ мушаххасан кадом корҳоро анҷом дод?
Дар самти ҳаллу фасли масоили ҳуқуқӣ:
Дар ҷараёни маҷлиси якуми худ КОМ Санади ҳамдигарбахшӣ лоиҳаи Қонун дар бораи авфи гуноҳро таҳия намуд, ки баъдан ба ин Санади ҳамдигарбахшӣ Президенти ҶТ Эмомалӣ Раҳмон 14 июл дар Душанбе имзо гузошт ва Лоиҳаи Қонун «Дар бораи афви умумӣ» рӯзи 1 август дар Маҷлиси Олӣ бо аксарияти овозҳо ба тасвиб расид.
Тибқи Қонун «Дар бораи афви умумӣ», ки 1-уми августи соли 1997 аз ҷониби вакилони мардумӣ қабул шуда буд, бештар аз 1600 нафар шаҳрванди ҷумҳурӣ аз ҳарду ҷониб, ки ба иллати муқовимати сиёсиву низомӣ дар зиндонҳо маҳбус буданд, озод карда шуданд. Аз рӯи ҳуҷҷати дигари хеле муҳим, яъне Санади ҳамдигар бахшӣ беш аз 500 нафар асирони низомӣ, ки асосан иборат аз сарбозони ҳукумат буданд, озод карда шуданд.
Мувофиқи Қарор «Дар бораи афви умумӣ», ки лоиҳаашро КОМ таҳия намуда буду он 14 маи соли 1999 аз ҷониби МО ҶТ ба тасвиб расид буд, 5377 нафар разманда ва қумандони собиқи артиши ИНОТ афв карда шуданд. Ин ҳуҷҷати муҳимро Президенти ҶТ Эмомалӣ Раҳмон дар иҷлосия махсуси МО, ки 14 майи соли 1999 баргузор гардид, «санади таърихии раванди сулҳ» номид.
Дар самти ҳаллу фасли масоили низомӣ:
Дар рафти татбиқи Протоколи оиди масоили низомии Созишномаи умуммии Сулҳ 6842 нафар размандаи нерӯҳои мусаллаҳи собиқ ИНОТ ба қайд гирифта шуда аз муоинаи тиббӣ ва аттестатсия гузаронида шуданд. Аз онҳо 6079 нафарашон барои хизмати аскарӣ муносиб, 763 нафар номуносиб дониста шуданд. 401 нафар барои табобат ба Маркази «Офият» ва дигар табобатгоҳҳо фиристода шуданд. Комиссияи Муштараки Тиббӣ дар байни размандаҳои ИНОТ 186 нафарро баъди муоинаи дақиқкоронаи тиббӣ ба қатори маъюбин дохил намуд, ки аз онҳо 14 нафарашон ба гурӯҳи аввал, 108 нафарашон ба гурӯҳи дуввум ва 64 нафарашон ба гурӯҳи сеюми инвалидон мансуб дониста шуданд.
Комиссияи Марказии Муштараки Аттестатсионии назди КОМ тавсия дод, ки аз ҷумлаи 6079 нафар фармондеҳ ва размандаи ИНОТ 5061 нафарашон барои идомаи хизмати низомӣ ба сохторҳои қудратии ҳукуматӣ шомил шаванд. Чунончи пешниҳод шуда буд, ки 1606 нафар ба Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон, 1591 нафар ба Кумитаи ҳифзи сарҳадоти назди ҳукумати ҶТ, 1041 нафар ба Вазорати ҳолатҳои фавқулодда, 773 нафар ба Вазорати Умури Дохила, 50 нафар ба Вазорати Амнияти ҶТ реинтегратсия шаванд. Тибқи иттилооти зеркомиссия оид ба масоили низомӣ 4498 нафар размандаи ИНОТ пас аз савганди низомӣ хӯрдан шомили сохторҳои қудратии ҷумҳурӣ шуданд. Аксари онҳо бо силоҳу муҳимот ва техникаи дар дасташон буда шомили ин ва ё он сохторҳои қудратӣ шуданд. Тибқи маълумоти зеркомиссияи низомии КОМ, ҳайати нозирони низомии СММ дар Тоҷикистон дар ҷараёни татбиқи Протоколи низомӣ 2164 мил силоҳи размандагони Иттиҳоди Нерӯҳои Оппозитсиони Тоҷик ба қайд гирифта шудааст, ки аз ҷумла 1509 адад автомат, 215 адад пулемети Калашников, 106 адад пулемети Горюнов, 20 адад АГС, 14 адад ЗУ, 19 адад ДШК, 48 адад пистолети Макаров, 21 адад карабин, 59 адад минамёт, 153 адад грантамёти дастӣ мебошад. Аз ҷумлаи муҳимот бошад беш аз 320 ҳазор тири силоҳи хафифа, 181 дона норинҷаки дастӣ, 9 дона тири БИМ – 1, (силоҳи хитоӣ), 17 дона тири СОМ – 7, (зидди тайёраҳои низомӣ), 51 адад минаи зиддитанкии размандагони ИНОТ ба қайд гирифта шуд.
Размандагони нерӯҳои мусаллаҳи ИНОТ дар ихтиёри худ 9 адад техникаи ҳозиразамони ҳарбӣ, аз ҷумла 5 адад тонк, 3 адад БТР ва 1 адад БМП низ доштанд, ки ҳамаи онҳо ба сохторҳои қудратии ҳукумат супорида шуданд.
Дар самти ҳаллу фасли масоили муҳоҷирин ва гурезаҳо:
Тибқи иттилооти Комиссиарати Олии СММ оиди паноҳандагон то охирҳои моҳи сентябри соли 1997 дар Афғонистон беш аз 10 ҳазор муҳоҷири тоҷик боз боқӣ монда буд.
Гурӯҳи кории Комиссияи Оштии Миллӣ борҳо ба шимоли Афғонистон сафар карда, дар ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмиллалӣ, ба хусус Комиссиариати Олии СММ оиди паноҳандаҳо ва Ҷумҳурии Ӯзбекистон ба он ноил шуданд, ки боқимонда муҳоҷирини дар Афғонистон будаи тоҷик дар зарфи ду моҳ қариб ба пуррагӣ тавассути гузаргоҳҳои Хайратон – Тирмиз ва Бандари Шерхон (Панҷи Поён) ба Ватани ачдодии худ баргарданд. Бозгашти муташаккилонаи паноҳандагони дар Афғонистон буда ба Ватан ба он мусоидат намуд, ки муҳоҷирини дар кишварҳои ИДМ буда ва гурезаҳои иҷбории дохилӣ низ бо рӯҳияи баланду эътимоди қавӣ гурӯҳ – гурӯҳ ба ҷойҳои зисти муқимии худ баргарданд.
Табиист, ки бо авдати муҳоҷирин проблемаҳои онҳо ба якборагӣ ҳалли худро пайдо намекунанд. Тибқи омори расмӣ дар ин ҷанг 37 ҳазору 950 хона ба куллӣ сӯхтаву хароб шуда буданд. То соли 1997 Ҳукумати Ҷумҳурӣ бо кӯмаки созмонҳои хайрияи байналмиллалӣ шумораи зиёди ин хонаҳоро барқарор ва тармиму барои зист мувофиқ карда буданд. Вале ҳанӯз ҳам ҳазорҳо манзилҳои истиқоматии дигар вайронаву валангор буданд. Садҳо адад хонаҳои дигар аз ҷониби силоҳбадастону ашхоси ба истилоҳ «тавоно» ғасб карда шуда буданд. Онҳоро низ мебоист дар ҳамкорӣ бо мақомоти ҳокимиятҳои маҳаллӣ ва органҳои ҳифзи ҳуқуқ ба соҳибони аслиашон бармегардонидем. Дар натиҷаи фаъолияти пайгиронаву самараноки зеркомиссия оиди масоили муҳоҷирини КОМ ва ҳамоҳангиву ҳамкории он бо мақомоти давлатӣ ва созмонҳои байналмиллалӣ, аз ҷумла Комиссиариати Олии Созмони Миллали Муттаҳид оиди масоили гурезаҳо мушкилоти фавқуззикр тадриҷан то андозае ҳалли худро пайдо мекарданд. Чунончи шумораи хонаҳое, ки барқарор ва тармиму таъмир карда шуданд, қариб ба 30 ҳазор адад расид. Аз 10 ҳазору 44 хонаи ғайриқонунӣ аз худ кардашуда 9600 хона бо кӯмаки ҳукуматҳои маҳаллӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ба соҳибони пештараашон бозгардонда шуданд. Танҳо дар соли аввали фаъолияти КОМ ҳукумат барои муҳоҷирини бозгашта ҳамчун кӯмакпулии якдафъаина 75 миллион ва ҳамчун қарзи имтиёзнок 285 миллион рубли тоҷикӣ ҷудо кард, ки онҳо тавассути мақомоти маҳаллии ҳокимият тавзеҳ дода шуданд.
Ба ҷои кори пештара барқарор кардани муҳоҷирини баргашта низ яке аз самтҳои муҳими фаъолияти зеркомиссияи муҳоҷирин ба шумор мерафт. Тибқи иттилооти расмӣ аз 277 ҳазор нафар муҳоҷири баргаштаи қобили меҳнат 230 ҳазор нафари онҳо бо кор таъмин шуданд
Дар самти ҳаллу фасли масоили сиёсӣ:
Мувофиқи Созишномаи Умумии Сулҳ дар давоми марҳалаи гузариш, яъне то интихоботи нави парлумон намояндагони ИНОТ тибқи саҳмияи сӣ дар сада бояд ба тамоми сохторҳои ҳукуматӣ, аз ҷумла вазоратҳо, идораҳо, мақомоти ҳокимияти маҳаллӣ, мақомоти судӣ ва ҳифзи ҳуқуқ дохил мегардиданд.
Раиси Ҷумҳур бо як фармони худ рӯзи 12 феврали соли 1998 Давлати Усмонро (аз НИТ (ҳаракат) вазири иқтисодиёт ва робитаҳои иқтисодии хориҷӣ, Худойбердӣ Холиқназаровро (аз ҲДТ) вазири меҳнат ва шуғли аҳолӣ, Давлатбек Махсудовро (аз ҲДТ) вазири мелиоратсия ва хоҷагии об, Абдураҳим Каримовро (аз НИТ) раиси кумитаи давлатии гумрук ва Аюб Алиевро (аз ҲДТ) раиси кумитаи давлатӣ оид ба назорати техникии саноати кӯҳӣ таъин намуд. Ин аввалин 5 нафар намояндаи ИНОТ буданд, ки ба мансабҳои баланди давлатӣ мушарраф гардиданд. Билохира аввалин қадами устувор дар роҳи амалӣ кардани ислоҳоти сохтори ҳукумат гузошта шуд. Рӯзи 10 – уми марти соли 1998 бошад, фармони Раиси Ҷумҳур Эмомалӣ Раҳмонов дар бораи муовини аввали Сарвазири ҶТ таъйин шудани муовини аввали Раҳбари ИНОТ Ҳоҷӣ Акбари Тӯраҷонзода(аз НИТ) эълон гардид.
Рӯзи 3 – уми августи соли 1998 боз панҷ нафар аз намояндаи ИНОТ Шодӣ Кабиров (аз НИТ) вазири кишоварзии Тоҷикистон, Маҳмадҷон Давлатов (аз НИТ) раиси кумитаи металлҳои қимматбаҳо, Маҳмадрӯзи Искандаров (аз ҲДТ) раиси кумита оид ба ҳолатҳои фавқулодда ва корҳои мудофиаи гражданӣ, Саламшоҳ Муҳаббатов (аз НИТ) раиси кумитаи нафту газ ва Довудхӯҷа Исломов (аз НИТ) раиси ширкати маҳсулоти ширу гӯшт таъйин гардиданд.
Рӯзи 8 – уми октябри ҳамон сол аз ҳисоби саҳмияи сӣ дар сада намояндаи дигари ИНОТ Зокирҷон Вазиров (аз НИТ) ба вазифаи муовини сарвазир таъйин гардид. Каме баъдтар боз чор нафар намояндаи ИНОТ ба вазифаҳои баланди давлатӣ аз ҷониби сарвари давлат таъйин карда шуданд. Инҳо Саидов Зайд(аз НИТ) раиси кумитаи саноат, Зиёев Мирзо(аз НИТ) вазири ҳолатҳои фавқулодда ва мудофиаи гражданӣ, Мирзоев Эмомадӣ(аз НИТ) раиси Бонки амонатӣ, Муродов Сарабек (аз НИТ) раиси кумитаи металлҳои қимматбаҳо мебошанд. Бояд шарҳ дод, ки Муродов Сарабек ба ҷои Давлатов Маҳмадҷон, ки раиси ҳукумати ноҳияи Роҳи Оҳани шаҳри Душанбе таъйин шуда буд, ба ин вазифа мансуб гардид. Ҳамин тариқ бо шумули ду нафар муовинони сарвазир 15 нафар намояндаи ИНОТ дар раъси вазорату кумитаву бонку ширкатҳои давлатӣ тибқи саҳмияи 30 дар сада зимоми роҳбариро ба даст гирифтанд. Ҳаждаҳ нафар намояндаи дигари ИНОТ бошад дар вазорати корҳои дохилӣ, вазорати корҳои хориҷӣ, вазорати сиҳати омма, вазорати фарҳанг, вазорати алоқа, вазорати дифо, вазорати нақлиёт, вазорати таъминоти иҷтимоӣ, вазорати ҳифзи табиат, кумитаи андоз, кумитаи сангҳои қимматбаҳо, кумитаи ҳифзи сарҳадот, агентии омори давлатӣ, сарраёсати геологоия, кумитаи амволи махсус, кумитаи спорти назди ҳукумат, агентии назорат бар маводи нашъадор ва Прокуратураи генералӣ аз ҷониби ҳукумат ба ҳайси муовинони аввал ва муовинон пазируфта шуданд. Дар мақомоти ҳукуматҳои маҳаллӣ, асосан дар сатҳи ноҳиявӣ намояндагони Иттиҳоди Нерӯҳои Оппозитсиони Тоҷик ба сохторҳои иҷроияи ҳукуматӣ ворид карда шуданд. Дар ҷараёни татбиқи Созишномаи Умумии Сулҳ намояндагони мухолифин дар шаҳру навоҳии Норак, Истравшан, Қайроқум, Табошар, Ҷаббор Расулов, Панҷ, Қумсангир, Ҷилликӯл, Бешкант, Ғозималик, Ғарм, Ванҷ, Ишкошим, Кофарниҳон, Роҳи Оҳани шаҳри Душанбе, ба ҳайси раисони ҳукумат таъйин карда шуданд.
Ин буд маълумоти мухтасаре дар бораи фаъолияти КОМ ҳамчун ниҳоди муштараки эҷодгари сулҳу субот дар Тоҷикистон.